Ду шеваи муносибат бо Узбакистон

Сафари раисиҷумҳури Тоҷикистон, Эмомалӣ Раҳмон, ба Тошканд, ҳарчанд шиддатро дар байни ду кишвари ҳамсоя як андоза камтар кард, вале гиреҳи равобити печидаи онҳоро накушод. Мушкил замоне ҳал хоҳад шуд, ки гуфтушунид бо назардошти баробарӣ ва шинохти манофеъи тарафайн идома пайдо кунад. Аммо…

…раисиҷумҳури Узбакистон, Ислом Каримов, ҳамчун раҳбари ботаҷриба, бераҳм, гарданшах ва зирак танҳо ба он талош хоҳад кард, ки гапи худро бигузаронад.

Дар натиҷа Тоҷикистонро ду гузинае беш боқӣ намемонад: а) пазириши шартҳои Каримов; б) идомаи саркашӣ ва рӯёрӯӣ.

Яке хеле осон ва дигаре хеле мушкил. Интихоб дар ин дуроҳа ба ирода ва дурандешии давлатмардони Тоҷикистон бастагӣ хоҳад дошт, аммо бояд дид, ки кадоме аз ин гузинаҳо барои кишвар чӣ пайомадҳо дошта метавонад.

РОҲИ “А”

Тан додан ба фишорҳои Каримов, яъне даст кашидан аз тарҳи Роғун, барои ҳукумати Тоҷикистон маънии поёни роҳро хоҳад дошт. Роғун шиорест, ки нокомиҳои иқтисодии ду даҳсолаи ахирро тафсир карду ба онҳо далел дод ва паёмест, ки ҳукумат василаи расидан ба рушди иқтисодиро ёфтааст ва талошаш ҷиддист. Ҳамзамон Роғун ахиран ба парчами ваҳдат ва сафарбарии миллӣ низ табдил ёфтааст.

Ҳарчанд гуфта мешавад, фурӯши саҳмияҳои Роғун маҷбурӣ ҷараён меёфт, садҳо ҳазор нафаре низ ҳастанд, ки ба маърака сидқан бовар карданд ва охирин пашизи худро ба хазинаи Роғун рехтанд. Нахустин бор мардуми одӣ ҳам дид, ки метавонад, ба равандҳои муайяне дар кишвараш ва минтақа дахолат кунад.

Ман навишта будам, ки ин маърака бидуни таҳқиқу омодагии ҳамаҷониба ва дар ғояти эҳсосот роҳандозӣ шуд ва аз ин лиҳоз бештар шиоргуна буд, то амалгароёна. Ҳукумат метавонист, бидуни сарусадо сохтмонро идома дода, ба марҳилаи муҳиме расонад, аммо шиор ва маъракабозӣ, он ҳам дар ростои интихоботи порлумонӣ шефтагӣ ва баҳраи бештар дошт. Махсусан, баъди танҳо мондани Тоҷикистон дар муқобили Узбакистон ва Русия.

Дилсардии аҳолӣ аз фурӯпошии тарҳи Роғун охирин талоши бовари мардум ба ҳукуматро аз байн хоҳад бурд ва онро ба маротиб осебпазиртар хоҳад кард. Албатта, Узбакистон дар ин ҳолат ҳамчун подош ба кӯмаки ҳукумати Тоҷикистон хоҳад расид, аммо гумон аст, бо Роғун талабҳои Каримов ба поён расад. Каримов талабу шартҳои дигаре низ ба миён хоҳад гузошт, ки мӯҳтавои аслии онҳо идора кардани Тоҷикистон бо дасти раҳбарони он хоҳад буд.

Ҳанӯз соли 1993 яке аз афроди наздик ба ҳарду ҳукумат гуфта буд, дар дунё намунаҳои давлатдории “патрон – клиент”, яъне “ҳомӣ — муштарӣ” зиёданд ва ин бадие надорад. Дар зимн, ширкати Узбакистон дар ҷанги Тоҷикистон ва талошҳои он барои ба қудрат расондани раҳбарони феълӣ маҳз ба хотири бунёди ҳамин гуна равобит буд, ки ибтидо ҳатто равобити “падару писар” эълон шуд. Ва сардиеро, ки дар миён афтодааст сабаб фақат Роғун нест.

РОҲИ “Б”

Ин роҳест, ки алҳол Тоҷикистон ба он пеш меравад. Пойфишорӣ дар тасмими хеш ва муқовимат ба фишорҳои беруна кори хеле сахтест ва сахттар хоҳад шуд, аммо арзишдор, зеро обрӯи ҳукуматро дар чашми шаҳрвандонаш ва куллан эътибори Тоҷикистонро дар саҳнаи байнулмилалӣ боло хоҳад бурд. Ва ҳукуматро ба ҷустуҷӯи олтернативаҳои гуногун маҷбур хоҳад кард.

Бо вуҷуди он ки дар арсаи ҷаҳонӣ дар ҳоли ҳозир паллаи тарозу ба фоидаи Узбакистон вазнин шуда, Тошканд, зоҳиран, ҷанги иттилоотиро бурдааст, онҳое низ ҳастанд, ки Тоҷикистонро ҳақбаҷониб мешуморанд. Кишвар ҳақ дорад, худро аз бӯҳрони энержӣ берун кашад ва ба пешрафти иқтисодӣ даст ёбад.

Тоҷикистон борҳо гуфтааст, ки бунёди нерӯгоҳ ба манфиати ҳамаи кишварҳои минтақа хоҳад буд ва аз Узбакистон ҳам даъват кардааст, дар сохтмон ширкат варзад. Пас, амалан, ҳоло Тошканд Тоҷикистонро барои ҷурмҳои нокардае, ки мумкин аст, дар оянда бикунад, мавриди ҷазо қарор додааст. Ин ҳам дар ҳоле ки худ аз гази табиӣ, нерӯи барқи ҳатто тарафи савум (Туркманистон), минакории марз ва тронзити амволи Тоҷикистон аз роҳи оҳан ба ҳайси фишанги сиёсӣ истифода мекунад.

Агар Узбакистон на бо говзӯрӣ, балки бо далелҳои шаъйӣ ва аз роҳи гуфтушунид пой дар миён мегузошт, табъан аз пуштибонии бештари ҷомеаи ҷаҳонӣ бархӯрдор мегашт. Аз ин лиҳоз, наметавон гуфт, ки агар касе ё кишваре дар сатҳи байнулмилалӣ аз Узбакистон ҳимоят мекунад, аз адл кор мегирад ва мавзеъгирияш бетағйир боқӣ хоҳад монд.

Албатта, ояндаи Роғун, эҳтимолан, бештар ба хулосаи ҳайати коршиносони Бонки Ҷаҳонӣ бастагӣ хоҳад дошт, вале камтарин аломати сустии Душанбе метавонад, дар паёми меҳварии ин хулоса нақши умда дошта бошад.

МИЁНАРАВОН

Ҳимоятҳо аз Узбакистон сирфан ба хотири ҳаҷми он ва захираҳои табиияш шакл гирифтааст. Вале ҳамаи ҳомиён инро ҳам хуб медонанд, ки Узбакистон як кишвари пӯшида ва диктаторист. Даҳҳо ширкати бонуфузи хориҷӣ бино бар маҳдудиятҳо дар истифода аз фоидаҳои молии хеш ва қурби иҷбории табдили пул Узбакистонро тарк карданд.

Дар ин кишвар ҳуқуқи инсон шадидан поймол мешавад ва ҳазорон нафар танҳо ба ҷурми намозхонӣ дар зиндонҳо ба сар мебаранд. Аҳзоби мухолиф ронда шуда, бисёрҳизбӣ як бозии зоҳирпарастона аст. Озодии баён вуҷуд надорад.

Тоҷикистон таваҷҷӯҳи Иттиҳоди Аврупо (муҳимтарин миёнарави эҳтимолӣ) ва Иёлоти Муттаҳида (ҳавохоҳи судури барқи тоҷик ба Афғонистон ва Покистон)-ро бо густариши ислоҳоти иқтисодӣ ва таъмини шароити беҳтар барои сармоягузорони хориҷӣ ҷалб намояд. Ҳамон ба умеди Русия будану онро довари ҳақбин шумурдан хатои маҳз хоҳад буд. Бояд хайрхоҳии Аврупо, Амрико ва ҷаҳонро ба худ ҷалб кард. На бо ғарбгароии кӯр-кӯрона, балки бо пешбурди ислоҳот.

Аммо аз он ҷо ки ин як фароянди дароз аст, дар кӯтоҳмуддат таваҷҷӯҳ, ҳамкорӣ ва пуштибонии ду қудрати ҷаҳониро метавон бо табдили босуръати Тоҷикистон ба як кишвари воқеан демократӣ ҷалб кард. Бавижа, ки заминаҳои чунин “пешрафти инқилобӣ” мавҷуданд.

НАҶОТ

Ҳукумат агар намехоҳад, ҳамроҳ бо фурӯпошии ормони умумимиллии Роғун худро ба бунбасти охирини хеш ворид намояд, бояд дар кӯтоҳтарин фурсат ислоҳоти демократиро ба роҳ монад, чеҳраҳои саршиноси мухолифро ба идораи давлат ҷалб кунад, ба ҳизбҳои сиёсӣ озодии комили фаъолият диҳад, муборизаи ҳақиқиро бо фасоди молӣ ва идорӣ ба авҷ расонад ва бе ягон тарсу ҳарос маҳдудиятҳои озодии баёнро аз байн барад.

Ҷаҳон имрӯз ба ҷазираи нави демократия дар Осиёи Марказӣ ниёз дорад ва эҳтимолан дар шароити феълӣ ин беҳтарин имконияти ҳукумати Тоҷикистон ба ҳифзи шаъни худ ва татбиқи барномаҳои рушду истиқлолияти он аст.