Намунаи ношинохта

Дар сиюмин солгарди нахустин гирдиҳамоии Душанбе

Гоҳе дониставу хоста, ва гоҳи дигар надониставу нахоста, ба руйдодҳои сарнавиштсози таърих баҳои яктарафа дода мешавад. Вале гоҳи дигар чунин воқеаҳо бо ҳадафҳои муайян хурду беарзиш қаламдод мешаванд. Сабаб дар он аст, ки ҳоло ҳам, пас аз чаҳоряк асри соҳибихтиёрӣ, таърихи мо дастхуши бозиҳост ва нигорандагон чизеро бо ҳазор ҳила бузургу бошукуҳ мекунанду чизи дигареро аз назарҳо дур ва ҳамоно сиёсат бар таърих зӯр меорад.

Ин ҷо на танҳо “ҳасрати оромӣ ва шикамсерӣ”-и замони шӯравӣ, балки ифроту тафрити радкунандаи ҳамдигар низ нақш мебозанд. Шояд равандест хоси даврони дарози гузор. Бо вуҷуди ин ба оҳистагӣ ҳам бошад, ҳаводис полуда мешаванд, дер ҳам бошад, ҳақ ба ҳақдор мерасад ва ба сахтӣ ҳам бошад, рӯйдодҳои арзишманд ҷойгоҳи худро меёбанд.

Ранда аз пар

Вожаи “офшор” солҳои охир ба забони мо даромад. Шӯхиомез гӯям, мардуми мо миллионҳо ё шояд миллиардҳо доллар дода, ин калимаро харид. Шираю ширинии ин сармояҳои бохта, вожаи бегонаро хеле зуд ва сахт ба забони матбуот ширеш кард.

Яғноб ва яғнобиён

Китоби ҷолибе хондам. «Яғнобмарз ва мардуми он», чопи Душанбе, «ЭР-граф», 2013, навиштаи пажӯҳишгари тоҷик Рустам Ҷумъаев. Мисли ин буд, ки ниҳоят насибам гашт, ба Яғноб сафар кунам, бо мардуми наҷиби он ҳамнишин шавам, дар кӯчаҳои хокию сангини Кирионтеву Кансӣ, Пискону Марғтумайну Хшортоб қадам занам, аз оби сарду дандоншикани рӯду чашмаҳо бинӯшам, рӯйи пӯстаку зери дарахти пир биншинам ва ба сарнавишти таърихии мардуми хеш биандешам.

Иауоэяӣ ё “вая вай кунед, ки вай шавад”

Паём расид, ки аз ин ба баъд Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Тоҷикистон барои ғалатнависӣ дар расонаҳои ҳамагонӣ ҷазо муқаррар мекунад. Вале барои ин нахуст шояд зарур аст, ки дастури имло ниҳоӣ ва марзи байни дурусту ғалат рӯшан шавад. Ҳоло ин марз начандон ошкор аст, ҳарчанд қоидаҳои имло ба андозаи зиёд онро нишона задаанд.

Вале ёрони зиёде бар инанд, ки дониши онҳо бартар аз ин дастуранд, ки акнун борҳост, бознависӣ мешавад. Ҳоло ҳар нависанда ва ҳар нашрия имлои хоси худро дорад. Бархе аз расонаҳо беибо ибора ва ҷумлаҳоеро ба забони бегона, ки дар гуфтори мардум нишастаанд, ба кор мебаранд ва бархе аз суханварон ба лаҳҷаи деҳаи худ нома менависанд.

Корвожа дар+кор

Тавонмандии ҳар забон, ба пиндошти ман, зиёдтар аз ҳама ба шумора, гунҷоиш, корбурд ва маъниофаринии феълҳои он бастагӣ дорад. Забоне аз ҳама қавист, ки феъли бештар дорад. Дар забонҳои пешрафта, аз ҷумла инглисӣ, тақрибан ҳар исм метавонад, бино бар зарурат феъл шавад. Феъл кор аст. Амал, ҳаракат, тапу талош аст. Феъли бисёр – кори бисёр, кори бисёр — боздеҳи бисёр. Камшумории феълҳо нишонаи сустӣ, дармондагӣ, танбалӣ ва ғафлат аст.

Иди поки забон

Иди забон, ки то чанд сол пеш дар рӯзи 22-юми июл ҷашн гирифта мешуд, чизе бузургтар аз иди забон буд. Появу бунаи онро на танҳо Қонуни забон, балки гиромидошти талошҳои фидокоронаи зиёиёни ҳақиқии тоҷик ташкил медод. 22-и июл на танҳо рӯзи қабули қонун, балки нуқтаи авҷи итоати як давлати худкома ба раъйи мардум буд.

Сабки забони мо

Забони нишонрас, пухта ва пурбор барои ҳар касе, ки бо сухан сари кор дорад, ҷовидона арзишманд хоҳад буд, чӣ барои як навқаламе, ки мехоҳад, биомӯзад ва чӣ барои як кӯҳнакоре, ки гумон мекунад, кайҳо дасташ рост шудааст. Рӯзгори ҷавонӣ аз омӯзгоре шунида будам, ки мегуфт, агар забони равон мехоҳед, ба ғайр аз шеъри бузургони гузашта “Ҳазору як шаб”,  “Гулистон”, “Чор дарвеш” ва “Самаки айёр” бихонед.

Мағзи digital

Пешрафти фанновариҳои иттилоотӣ боз чӣ коре бо журналистика хоҳад кард? Ба фикри ман, он рӯз дур нест, ки кас битавонад, хабар ё мақолаашро ба ройона (компютер) дикта ё ҳиҷҷа кунад ва ройона онро бинависаду тасҳеҳ ва веросторӣ кунад ва дар они воҳид ба чанд забон баргардонад.

Бори дигар дар бораи имло

Баҳсе, ки аз “Имолаи илмо” бархост ва махсусан равиши ғалати он ва ҳам пуштибонии тарафгиронаи як ҳамдиёри раиси Кумитаи забон ва истилоҳоти назди ҳукумати Тоҷикистон маро водор кард, бори дигар ба ин мавзӯъ баргардам ва гумону шубҳаҳои бепояи дӯсти азизро, ки тамоми баҳсро бар сари маҳал бурду гумон дорад, ҳама мисли худаш маҳалгароянд, баҳам занам.

Имолаи* имло

Атои сиёсатмадоронро ба лиқояшон бахшед, ки аз онҳо бӯи умед нест. “Кишвару ҳаёти наве месозем,” – гуфтанду коре карданд, ки доштаҳои худро ҳам аз даст додем. Акнун бо тамоми нерӯ ба пеш ҳаракат мекунем, то ба гузаштаи худ бирасем. Давлатмардон як тараф, ҳоло донишмандони мо эълони навсозии забони моро кардаанд. Тарси ман ин аст, ки мабод онҳо корномаи ҳукуматдоронро такрор кунанд.

Тасвири “секс” ва марзи одоб

“Шумо хеле беодобона навиштаед. Махсусан дар бобати муносибати зану мард ва ё тасвири ҷисми зан.” Чунин навиштааст бонуи азизе дар мавриди китобчаи ман “Каме латра”, ки соли 2007 дар нашриёти “Деваштич” дар Душанбе ба теъдоди 500 нусха ба табъ расид.

Бо иҷозаи муаллифи ин нома ва ҳам хонандаи дигаре посухро аз тариқи торнигор пешниҳод мекунам.

“Боришот бориданд”

Чанде пеш як намояндаи Маркази ҳавошиносии Тоҷикистон дар сӯҳбати телевизионӣ роҷеъ ба селу обхезӣ дар кишвар мехост, бигӯяд, “борон зиёд борид” ё “бориш зиёд шуд”, вале ғалатеро, ки шояд аз касе омӯхта буд, батакрор ба забон овард: “боришот зиёд бориданд”, “боришот бориданд”.